Επέτειος Απελευθέρωσης της Μονεμβασίας
Ομιλία Καθηγητή Παναγιώτη Αλεξάκη
Ιερός Ναός Ελκόμενου Χριστού
Μονεμβασία, 23 Ιουλίου 2015
Παναγιώτατε, Πολιτικές και Στρατιωτικές Αρχές, Αγαπητά μας Παιδιά των Σχολείων
της Μονεμβασίας, Κυρίες και Κύριοι,
Πριν από 194 χρόνια, σαν σήμερα, 23 Ιουλίου 1821, σε αυτόν ακριβώς το χώρο,
τον ιερό ναό του Ελκόμενου Χριστού, συγκεντρωμένοι οι Μονεμβασίτες, ελεύθεροι
μόλις από τα δεινά των κατακτητών, τελούσαν δοξολογία, ευχαριστήριο δέηση, για
την απελευθέρωση του τόπου τους. Ας φανταστούμε λίγο τη στιγμή, τη συγκίνησή
τους, το τέλος μιας διαδρομής τους που ξεκίνησε πολλά χρόνια πίσω, όταν
κάτοικοι της λακωνικής γης, για να αποφύγουν τη σφαγή και την ατίμωση από νέες
ορδές βαρβάρων, αντί να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς, μετώκησαν σε αυτό τον
άγονο και δύσβατο τόπο, και διατήρησαν τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα ήθη και έθιμα
τους. Αρνούμενοι να αφελληνιστούν, με συνεχείς ηρωικούς και απαράμιλλους
αγώνες, εναντίον πολυάριθμων επιδρομέων, άντεξαν, πιέσεις, κακουχίες, σφαγές,
διωγμούς, υλικές και ανθρώπινες απώλειες. Απέκρουσαν τους επιδρομείς, λύγισαν
λίγες φορές μετά από συνεχείς αποκλεισμούς, επιθέσεις και βομβαρδισμούς. Με το
αίμα των υπερασπιστών της η Μονεμβασία έγραψε ένδοξες σελίδες της ελληνικής
ιστορίας. Επέζησαν οι Μονεμβασίτες και συνάμα, με σκληρή δουλειά και μεγάλο
κόπο, οργάνωσαν θαυμαστά τη πόλη τους, την ανέπτυξαν, δημιούργησαν μια βιώσιμη,
ζωντανή πολιτεία που ήκμασε, ένα μεγάλο ελληνικό, οικονομικό, πνευματικό και
θρησκευτικό κέντρο, για εκατονταετίες. Ακόμα και κατά τις μακρές περιόδους της
υποδούλωσής τους, την αποτυχημένη επανάσταση του 1769-70 όπου λεηλατήθηκε
βάναυσα η πόλη και η ενδοχώρα της και καταστράφηκαν οι πλουτοπαραγωγικές πηγές
της, οι Μονεμβασίτες παρέμειναν στον τόπο τους, αρνούμενοι πεισματικά να
μετοικίσουν, διατηρώντας ανόθευτο τον ελληνισμό τους. Στη συνέχεια, ήταν μεταξύ
των πρώτων στις δυναμικές προσπάθειες του έθνους, μεταξύ των πρώτων που
αντιπροσωπεύτηκαν στην Φιλική Εταιρεία, με θρυλικούς φιλικούς ιεράρχες και
κοσμικούς που πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς. Με την έναρξη
της επανάστασης, και λόγω της στρατηγικής της θέσης, αναγνωρίστηκε η ανάγκη
απελευθέρωσης της Μονεμβασίας. Ακολούθησε ο αποκλεισμός της από ελληνικά
στρατεύματα από τη Μάνη, το Ζάρακα, τις Σπέτσες και την Ύδρα. Ο τρίμηνος
αποκλεισμός του κάστρου ήταν αποτελεσματικός, οδήγησε σε έλλειψη αγαθών,
οι κάτοικοι διψούσαν, λιμοκτονούσαν, υπήρξαν φρικιαστικές στιγμές και αφάνταστη
τραγωδία. Άντεξαν, διατήρησαν το φρόνημά τους, την πίστη στην πατρίδα, έδειξαν
οξυδέρκεια, είχαν ηρωικές στιγμές και αυτοθυσία βοηθώντας τους πολιορκητές. Σαν
αποτέλεσμα, η Μονεμβασία παραδόθηκε, το απίστευτο και μυθώδες επετεύχθη και
εξύψωσε το ηθικό των απανταχού Ελλήνων που μάχονταν, έδειξε το δρόμο των αγώνων
και της θυσίας όλων, μέχρι την τελική έκβαση του αγώνα.
Η
Μονεμβασία δια των κατοίκων της είναι υπερήφανη για τους 12 αιώνες
συνεχών της αγώνων, 8 αιώνων επί βυζαντινής αυτοκρατορίας και 4 αιώνων σε
υποδούλωση, αλλά και για τη δική της συμβολή στον αγώνα όπου συστάθηκε το
ανεξάρτητο ελληνικό κράτος και διασώθηκε ο ελληνισμός. Βέβαια, η χώρα μας
συνέχισε τους αγώνες της για να παραμείνει ελεύθερη, να διεκδικήσει τα δίκαιά
της, να προοδεύσει και όλοι οι Έλληνες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της πατρίδας.
Πολεμώντας για την ελευθερία της πόλης τους οι
Μονεμβασίτες είχαν την ελπίδα, προσδοκούσαν μια νέα περίοδο ακμής της. Για
αυτό, αξίζει να αφιερώσουμε λίγα λόγια στην μνήμη τους, για τους δύο περίπου αιώνες που ακολούθησαν.
Είναι γεγονός ότι με την οργάνωση του ελληνικού κράτους, την ασφάλεια, τις
οδικές συνδέσεις, την ανάπτυξη αστικών κέντρων στην ενδοχώρα, η Μονεμβασία, από
κέντρο που ήταν, άρχισε να παρακμάζει. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά τον Α’
παγκόσμιο πόλεμο. Αρχικά οι κάτοικοί της άφηναν το κάστρο για να κατοικήσουν
στην απέναντι ξηρά, να αναπτύξουν εκεί τις δραστηριότητές τους για τους
κλασσικούς οικονομικούς λόγους του κόστους των συναλλαγών. Η Γέφυρα κατοικήθηκε
αρχικά εξ ολοκλήρου από κατοίκους του κάστρου. Η καστροπολιτεία διατηρούσε
ακόμα την αίγλη της, και την ακμή της με καταστήματα, σχολεία, σχολαρχείο και
κρατικές υπηρεσίες. Όμως, η διαρροή των κατοίκων της ήταν συνεχής, έγινε
εντονότερη από τη δεκαετία του '30 και επιδεινώθηκε περαιτέρω κατά τα χρόνια
του εμφύλιου πολέμου. Οι περισσότεροι κάτοικοι του κάστρου, είτε πέρασαν
στη Γέφυρα, είτε κάτω από τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, έφυγαν προς τα
αστικά κέντρα, πωλώντας μάλιστα ορισμένοι τα περιουσιακά τους στοιχεία. Η
Μονεμβασία είχε καταστεί οικονομικά μη βιώσιμη. Όχι όμως νεκρή πολιτεία. Οι
λίγοι κάτοικοι που απέμειναν στην καστροπολιτεία αρνήθηκαν για μια φορά
ακόμα να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Παρέμειναν, με εγκαρτέρηση και αντοχή, οι
σύγχρονοι φρουροί της. Από την άλλη πλευρά οι Μονεμβασίτες της Γέφυρας, λάτρεις
επίσης των προγονικών εστιών τους, ασταμάτητα στήριξαν τον τόπο τους, ηθικά,
κοινωνικά και οικονομικά. Όμως ακόμα και έτσι, η οικονομική βιωσιμότητα του Κάστρου
και της Γέφυρας των 100 περίπου οικογενειών δεν μπορούσε να κρατηθεί, συνεχίστηκε
η εγκατάλειψη, η ροή προς τα αστικά κέντρα αλλά και προς τη ξενιτιά. Η εικόνα
άρχιζε να αλλάζει πριν 60 περίπου χρόνια, από το τέλος της δεκαετίας του ’50
όταν η Μονεμβασία άρχισε να ολοκληρώνεται όλο και περισσότερο με την φυσική της
ενδοχώρα, τα χωριά που την περιβάλλουν με την συμμετοχή και εργατικότητα των
κατοίκων τους και την καθημερινή συμβολή τους στην οικονομική και κοινωνική ζωή
της Μονεμβασίας. Έχουμε πολλά παραδείγματα να αναφέρουμε. Η ολοκλήρωση αυτή
ενισχύθηκε καθώς μετά τα μέσα της δεκαετίας του '60 η περιήγηση και ο τουρισμός
άγγιξαν όπως ήταν φυσικό τη Μονεμβασία, ανέδειξαν την καστροπολιτεία και την
περιοχή της, έφεραν και φέρνουν στο τόπο μας νέους κατοίκους και επιχειρήσεις,
προσθέτοντας σε βιώσιμη ανάπτυξη, σε θετικότερες προσδοκίες. Μονεμβασία, πλέον,
είναι όλος αυτός ο συνολικός χώρος, στους κατοίκους της είμαστε
ευγνώμονες γιατί όλοι μαζί κράτησαν και κρατούν αυτό που κληρονόμησαν, κάνουν
καθημερινά πράξη αυτό που προσδοκούσαν οι πρόγονοί μας, μια πολιτεία
ελεύθερη και ζωντανή. Αυτοί
διαφυλάσσουν και διαχειρίζονται τον τόπο μας. Πολλά έγιναν και πολλά γίνονται
στον τόπο μας, έργα προόδου εντός και εκτός του Κάστρου που θα του δώσουν
περισσότερη ζωντάνια και ανάπτυξη.
Ας
τελειώσουμε με το πνεύμα της ελληνικής εξέγερσης του ’21 και της απελευθέρωσης
της Μονεμβασίας. Απελευθέρωση και ανεξαρτησία, για να παραμένουμε Έλληνες, να
διαφυλάσσουμε τα ιερά της φυλής μας, να πετύχουμε προκοπή, ευημερία και ισχυρή
Ελλάδα. Ο απολογισμός είναι αναμφισβήτητα θετικός, χωρίς όμως να λείπουν και
δύσκολα σημεία καμπής, Ένα τέτοιο είναι και η τρέχουσα δύσκολη περίοδος που
διανύει η χώρα μας. Ποια πρέπει να είναι η απόκρισή μας; Όλοι μαζί να
ανταπεξέλθουμε τις δυσκολίες, να διατηρούμε το φρόνημά μας, να παραμένουμε
σύγχρονοι γενναίοι μαχητές, Αυτό ισχύει και για την ιδιαίτερη πατρίδα μας η
οποία πριν από λίγες μέρες χτυπήθηκε από δύσκολες, τραγικές στιγμές. Η
συστράτευση όλων μας πρέπει να είναι δεδομένη στην προσπάθεια ανοικοδόμησής
της, τόσο με ιδιωτική πρωτοβουλία, όσο και με την στοίχιση στην προσπάθεια της
Πολιτείας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως και ένα πνεύμα αλληλεγγύης. Αυτό
είναι και ένα διαχρονικό μήνυμα των προγόνων μας.
Σας ευχαριστώ,
Π. Αλεξάκης